Япон руу хоёр ч удаа их цэргээ илгээсэн Хубилай хаа­ны флот хөлөг онгоцыг нь бү­тээсэн хятадуудын бу­руу гаас болж сүйрсэн гэнэ. 1268 онд Хубилай хаан Хятадын хойд хэсэг, Солон­го­сыг эзэлж аваад Японыг эз­лэн авахаар шийдэв. Япончууд түүний хүч чад­лыг үл тоомсорлосон учраас хаан арлын цайз хэрмийг эз­лэхээр бэлтгэж эхэлжээ. Ийнхүү 1274 оны 11 дүгээр сард 40 мянган Монгол, хя­тад, солонгос дайчин суулгасан 900 хөлөг онгоц Кюшю ар­лын Хаката тэнгисийн бу­ланд дөхөж ирэв.

Довтлогчид өдөржин байл­даж, амжилттай давш­саны эцэст шөнө өөрсдийн хө­лөг онгоц дээр иржээ. Гэ­тэл тэр шөнө далайн хүч­тэй шуурга дэгдэж, хөлөг онгоцны зангуунуудыг нь тас татсан тул Монголчууд тэн­гист гарахаас өөр аргагүй бол­сон юм. Далайн шуурга эц­сийн эцэст флотыг тэр чигт нь арчин хаяж, 200 хөлөг он­гоц живж, ердөө 13500 хүн эсэн мэнд үлджээ.

Ийнхүү Хубилай хаан байгалийн хүчний өмнө ялагдал хүлээсэн ч Япон руу хоёр дахиа давшихаар бэлт­гэж эхэлсэн байна. Тэ­рээр 1281 оны хавар Хятад, Со­лонгосын боомтууд дээр тоо томш­гүй олон хөлөг он­гоц бэлтгүүлжээ. Япончууд ч энэ үеэр гар хумхин суусангүй. Тэд до­лоон жилийн хугацаанд Ха­ката тэнгисийн буланд 2.5 метр өндөр, 20-иод км урт хана босгосон байна.

1281 оны долдугаар са­рын сүүлчээр Монголын эзэнт гүрний дайчид Така­ши­­ма руу халдаж, гол арал бо­лох Кюшю рүү довт­ло­хоор бэлтгэв. Энэ үеэр Япо­ны хаан болон түүний түш­мэ­­дүүд хү­чирхэг эзэнт гү­р­ний армиас хам­гаалж өгө­хийг бурх­даасаа залбиран гуйжээ. Тэдний залбир­лыг бур­­хад ч сонссон бо­лолтой, мон­гол­­чуу­дыг Такашима­гийн ну­таг дэв­с­гэрт наймду­гаар сард орж ирэх үед “ка­миказе” буюу “Бурхны сал­хи” хий­­сэн ирж, бүгдийг сүй­­рүүл­­жээ.

Монголчуудын алдагдлыг түүхчид янз бүрээр үнэлдэг. Гэхдээ олонх нь 4400 хөлөг онгоц сүйрч, 140 мянган хүн тэнгист амиа алдсан гэж үз­дэг байна. Үүнээс хойш Монголчууд Япон руу дахин довтлоогүй юм. Долоон зууны турш Мон­го­лын флотын үлдэг­дэл Та­ка­шимагийн ойрол­цоох тэн­гисийн ёроолд хөн­дөг­дөл­гүй хадгалагджээ. Япон загасчдын торонд хаа нэгтээ ордог шавар хувин, чулуун аяга, шаазангийн хагархай зэр­гийг эс тооцвол алга бол­сон флотыг огт судлаагүй гэ­хэд болно.

Харин япончууд 1980-аад оноос энэ талаар сонирхож, судал­гааны ажил явуулж эхэлжээ. Японы тэнгисийн ар­хеологич Кенза Хаяашида Хубилай хааны алга болсон флотыг олон жил судалж бай­на. Тэрээр Хубилай хаа­ны флотын сүйрэл бурх­ны хүч бай­сан гэдэгт ит­­гэ­дэг­гүй аж. Тиймээс Кен­за гол шалт­гааныг тог­тоо­хоор эргэлт бу­цалтгүй шийд­жээ. Ийнхүү тэрээр Такаши­магийн ой­рол­­цоох тэнгисийн ёроолд хэ­­дэн сарын турш малталт хийж, 1.5 метр зузаан элсээр ху­чигд­сан үнэт олдворуудыг хи­чээн­гүйлэн гаргаж авснаар су­далгааны ажлаа эхлүүлсэн бай­на.

Тэд хамгийн түрүүнд Ху­билайн флотын хөлөг он­гоцны модон зангууг олов. Үүнээс дээж авч, ургамал суд­лалын лабораторид шинж­лүүлж, гарал үүслийг нь тогтоолгоход Хятадынх гэж гарчээ. Тэгэхээр Монголчууд хя­тадуудаар хөлөг онгоцоо хийлгэсэн гэсэн үг. Хятад улс 13 дугаар зуунд дэвшилтэт тех­но­логи ашиглаад хам­гийн бат бэх хөлөг онгоц үйлд­вэр­лэдэг байжээ. Тэд барьсан хө­лөг онгоцнууддаа ус нэвт­рүү­лэхгүйн тулд каучук түрх­дэг байсан бөгөөд төмөр огт ашигладаггүй байв.

Археологич Кенза мөн тэнгисийн ёроолоос бөө­рө­н­хий хэлбэртэй нэгэн зэвсэг ол­сон нь Монголчуудын хэ­рэг­лэж байсан тэсрэх бөм­бөг байв. Үүнийг судалж үзэ­хэд дотроо дарь агуулсан бай­жээ. Тиймээс судалгааны ба­гийнхан бөөрөнхий хэлбэртэй олд­ворыг дэлхийн хамгийн анхны тэсрэх төхөөрөмж хэ­мээн нэрлэж байна.

Ийм супер зэвсэгтэй, цэр­гүүд нь алсаас сум тавих чад­вартай учраас Хубилай хаан Японыг эзлэхээр яарч, эр­дэх нь зөв байсан биз. Гэвч тэ­рээр юуны учир тэнгисийн дайнд ялж чадаагүй юм бол?

1281 оны тавдугаар сард 4400 хөлөг онгоц, 140 мян­ган цэрэгтэй, Алахан жанж­наар удирдуулсан цэрэг найм­­дугаар сард Японд дө­хөж ирсэн. Тэд олон хоног да­­лай­гаар аялснаас болж ядарс­наас гадна халдварт өв­чинд нэрвэгдсэн тул эхний дай­­ралтаараа ухарчээ. Ийн­­хүү тэд хүчээ сэлбэхээр хө­лөг онгоц руугаа буцаад, найм­­ду­гаар сарын 19-нд хүч­тэй сал­хинд ор сураггүй бол­сон юм.

Судлаач Кензагийн удирд­­­лага доорхи малт­ла­гын аж­лын үеэр нэгэн сонир­хол­­той ба­римт илэрсэн. Энэ нь сүйрсэн хөлөг онгоцнуу­дын бүх татлага эрэг рүү, зан­гуунууд нь өмнө зүгт харсан байрлалтай бай­жээ. Эндээс тэд хүчтэй сал­хи­наас болж алга болсон гэ­сэн дүг­нэлтэд хүрсэн бай­на. Үү­нийгээ батлахаар тэд сал­­хи­ны судалгааны төвд хан­­даж, 1281 оны найм­ду­гаар сарын 19-ний энэ өдөр байгалийн ямар үзэг­дэл болс­­ныг тогтоолгов. Така­ши­магийн ойролцоох тэнгист ихэвч­лэн 8-10 дугаар сард хүч­­тэй сал­хи дэгддэг. Зарим үед тай­ф­ун хэмээх далайн шуур­га болдог бөгөөд цагт 200 км хурдтай ширүүсч, 10-20 м өн­дөр давалгаа үүсгэ­дэг.

Тэгвэл яг энэ өдөр хүчтэй шуурга болжээ гэж үзвэл тэр олон мянган цэрэг яа­гаад бүг­дээрээ сүйрээгүй, Ала­хан жанжин тэргүүтэй удирд­ла­гууд нь эсэн мэнд үлдсэн байж болох вэ?

Кенза үүнийг зарим цэ­рэг сайн чанарын хөлөг он­­­гоц хэрэглэж байсантай хол­бон тайлбарлаж байна. Тэр­­ээр олдворуудаа судалж үз­­сэ­ний үр дүнд хятадууд за­­рим дарвуулт завь, хөлөг онго­цыг зориуд хааш яаш байд­­­лаар хийсэн болохыг тог­­тоо­жээ. Тухайлбал хөлөг он­­го­цыг тэнгист тогтвортой хө­вөхөд нөлөөлдөг гол зүйл бол шураг тулгуур. Гэтэл хя­тадууд үү­нийг хөдөл­гөөн­тэй, баруун, зүүн тийш хазгай мурий хий­­сэн нь олон хөлөг он­гоц тэн­гист осол­доход нө­лөөл­жээ.

Хя­тадууд ийм он­гоц хий­­сэн нь мэдээж хэрэг мон­гол­чуудад таагүй хандсаны шинж байж мэднэ. Эцэст нь Кензо Хаяашида ийм дүгнэлтэд тулж очсон байна. Талын Монголын дайчид далай тэнгист аргагүй туршлагагүйтэж, эзлэгдсэн хятадууд ч үнэнч сэтгэлээр хандсангүй, эцэст нь мордохын хазгай гэгчээр байгалийн гамшигтай нүүр тулсан нь түүх ингэж бичигдэхэд хүргэжээ. 

Нө­гөө­тэйгүүр Хубилай хаан аян дайнд яарснаас болж далай тэнгисийн бус, гол мөрний зориулалтын дар­вуулт завь олныг гаргасан нь их сүйрэлд хүргэсэн байна. Далайн хөлөг онгоцны их биеийн доод талд хэрсэн хэмээх уртаашаа мод байдаг. Энэ нь давалгаанд тогтвортой байхад нөлөөлдөг байна. Ха­рин сүйрсэн онгоцнуудын үл­дэгдлийг ажиглахад ихэнх нь хэрсэнгүй байсан нь Кен­загийн судалгаагаар тог­тоогд­жээ. Үүнээс гадна Хубилай хаан Хятадын хуучин хөлөг он­­гоцноос хэдэн мянгыг аян дайнд илгээсэн нь байгалийн гам­­шигт тэсвэрлээгүй бай­на.

Э.Мөнхзаяа