Дэлхийн II дайны төгсгөл үеийн байлдаанд БНМАУ оролцсон нь дараахь зүйлтэй холбоотой. Дэлхийн II дайны явцад ЗХУ, түүний удирдагч И.В.Сталины нэр хүнд олон улсын тавцан дээр асар их өссөн юм. Тиймээс ч дайны дараа ЗХУ-ын аюулгүй байдлыг хэрхэн хангах вэ гэдэг нь Сталины хувьд амин чухал асуудал байв. Сталин 1945 оны 2 дугаар сард Японы эсрэг дайнд орох ЗХУ-ын болзлуудын нэгэнд “БНМАУ-ын статус-квог хэвээр хадгалах” гэсэн болзол тавьсан билээ. “Бүх асуудлын гол гогцоо нь БНМАУ-ын газар зүйн байрлалд байсан юм” байна.

Герман дарагдсан ч Япон эсэргүүцэн байлдсаар байсан тул дайны галыг унтраах үйл ажиллагаанд хувь нэмрээ оруулах, өөрийн орны аюулгүй байдлаа хангах, 1936 оны “харилцан туслалцах протокол” ёсоор зөвлөлтөд туслах үүднээс 1945 оны 8-р сарын 10-нд Японд дайн зарлав. Монголын 5, 6, 7, 8-р морьт дивиз, 7-р механикжуулсан хуягт бригад, танк, их буу, авто тээврийн болон холбооны тусгай хороо, нисэх холимог дивиз, химмйн инженерийн тусгай салбар, хилийн цэрэг, сайн дурын морьт отрядууд “Зөвлөлтийн өвөр Байгалийн фронт”-ын “Өмнөд бүлэг”-т багтан орсон. Манай зэвсэгт хүчнийг Маршал Чойбалсан, дэслэгч генерал Ж.Лхагвасүрэн нар удирджээ.

1935-1945 онд Монгол төрийн зүгээс батлан хамгаалалтад их анхаарч 80 мянган сайн дурын морьт цэргийг элсүүлж, Орос, Монголд энэ төрлийн мэргэжилтнийг олноор бэлдэж, Оросоос 100 сая гаруй рублийн зэвсэг худалдан авчээ. Цэрэг стратегийн холбогдолтой Баянтүмэн-Тамсагбулагийн төмөр зам (380км), Улаанбаатар-Алтанбулаг чиглэлд засмал зам тавьж, цэргийн утсан холбоог бий болгож, цэргийн хувцас, морины хэрэгсэл бэлтгэх үйлдвэр байгуулжээ.

Монголчууд эх орны дайнд биеэр оролцоогүй ч эд материал, сэтгэл санааны асар их дэмийг Зөвлөлтөд үзүүлж 1936 онд байгуулсан “харилцан туслалцах протокол” дахь үүргээ биелүүлжээ.

Эх орны дайны жилүүдэд Монголчууд Оросын улаан армид 6 ээлжээр, галт тэрэгний 11 цуваа бэлэг явуулснаас гадна Т-34, Т-70 маркийн 53 танкнаас бүрдсэн “ Хувьсгалт Монгол”, Ла-5 маркийн 12 онгоцноос бүрдсэн “Монгол ард” эскадрилийг бэлэглэсэн. Мөн 485 мянган морь худалдаж 32.5 мянгыг бэлэглэж нийт бэлэг нь 53.5 сая төгрөг,300 орчим кг цэвэр алт болж, худалдсан барааны өртөг нь 400 саяд хүрчээ. Монголын ард түмний бэлгийг баруун, баруун хойд фронт, Украйны 1-р фронт, Калинин болон Волоховын фронтод бүгд 6 удаа хүргэн өгчээ. Монголд сууж байгаад фронтод дайчлагдсан оросуудын ар гэрт сар бүр 20-100 төгрөгийн тэтгэмж олгож байв

Тусгай анчид гарган зээр, гахай агнаж Зөвлөлт цэргийн хүнсэнд нийлүүлж байв. Улсын нийт төсвийн хагас нь Батлан хамгаалалтад шингэж байв.

Ингээд 1945 оны 8-р сарын 9-нд Долоннуур-Жэхэгийн чиглэлд давших хүч хил давж дайсны эсэргүүцлийг няцаан Шеншингийн овоо, Шанага, Ар цагаан нуур, Янду сүм, Тасын овоог чөлөөлж 13-нд Далай нуурт хүрчээ. Тэндээс Цахарын 150 км урт цөлийг туулж Долоннуурыг эзлээд (хилээс 450км-т) цааш давшив. МАХЦ-ийн 5, 7-р дивиз Оросын цэргийн хамт 8-р сарын 17-нд Фынин, 20-нд Саньчакоу, 21-нд Луньхуаг эзлэв.

МАХЦ-ийн 7, 8-р дивиз Орос цэргийн хамт 8-р сарын 20-нд Жэхэг авав. Эндээс 8000 гаруй цэрэг, 9126 винтов, 123 пулемёт, 15 миномёт, 6 их буу, 3 танк, 300 машин, 42 агуулах олзолж Манжуур дахь Квантуны армийг умард Хятад дахь баазаас нь тасалжээ. 6-р дивиз 8-р сарын 21-нд Аньзятуныг эзлээд, Гуйбэйкоу орчим (хилээс 1010 км орчим) 5-р дивизтэй нийлэв. Цааш давшин Японы үлэмж хүч бөөгнөрсөн Миюньд 8-р сарын 22-нд тулав.

Замын-Үүдээс Чуулалт хаалга зүг хөдөлсөн Монгол, орос цэргүүд Япон, ӨвөрМонголын анги салбарыг устгаад цааш давшин Нянзан хотыг эзлээд 8-р сарын 11-нд Баруун Сөнид, Вангийн хүрээг (хилээс 200 км) чөлөөлөв.

Цааш давшин Завсар (8-р сарын 13), Жанбэй (8-р сарын 18) эзэлснээр Жанчхүүд тулав. Хилээс 560 км-т орших Жанчхүүгийн даваа бол хойд талаас Чуулалт хаалга орох замыг халхалсан Японы гол түшиц байлаа. Тэрхүү “Давагдашгүй цайз” болсон бэхлэлтийг МАХЦ-ийн хурандаа Нянтайсүрэнгийн 7-р хуягт бригад, Зөвлөлтийн 27-р мотобуудлагын бригад 3 хоног ширүүн байлдсаны эцэст эвдэн 8-р сарын 21-нд Чуулалт хаалга орчмыг чөлөөлжээ. Энэ дайнд 78 Монгол хүн алагдаж улсаас 200 гаруй сая төгрөгийн хохирол гарчээ. Нийт 594 мянган япон цэрэг олзолсны 12318-г нь Монголчууд олзолсон байна. Энэ дайн МАХЦэрэг нь эх оронч, зориг хатуужилтай, чадварлаг, орчин үеийн арми болсныг харуулсан юм.

Шагдарын Үнэнтөгс