Хуучны ном зохиол, сонин хэвлэл цуглуулдаг Т.Чүлтэм гуайн архивт хадгалагдсан 1950-иад оны үед Гадаад явдлын яамны сайдаар ажиллаж байсан С.Аварзэдийн яриаг уншигчдадаа хүргэж байна. Ярианы гол сэдэв ЗХУ-д алдсан Давст уулын тухай байлаа.
Хэлэлцээ хийхийг хэн санаачилсан юм бэ. Яагаад хэлэлцээ хийх болов?
-Хилийн асуудлын талаар яриа гардаг байсан. Увсын хойд талын тагна, тувачууд мал хөөх, хил давуулж алдсан малыг буцааж өгөхгүй байх, хадлан бэлчээрийг зүй бус ашиглаж байна гэж манай ардуудаас хэл ам гомдол гаргадаг байсан. Ер нь хилийн хэлэлцээ хийх асуудлыг би Цэдэнбалаас сонссон. Бодвол тэр санаа Зөвлөлтөөс гарсан болов уу гэж боддог юм. Хэлэлцээ хийх төлөөлөгчдийн дунд геологич Дүгэрсүрэн байсан. Би Цэдэнбалд хэлж байж түүнийг бүрэлдэхүүндээ авсан юм. Дүгэрсүрэн гуай ямар ч гэсэн тэр хавийг геологийн баялаг ихтэй газар гэдгийг мэдэж байсан. Түүнээс асуухад жигтэйхэн их баялагтай, ураны хүдрийн орд газартай, өөр үнэт металлууд ч бий гэсэн. Энэ нь стратегийн түүхий эд юм л даа. Стратегийн тийм их материал тэнд байдаг нь үнэн юм шиг байгаа юм. Яагаад гэвэл сүүлд Зөвлөлтийн төлөөлөгчид ирээд төлөвлөгөө өгсөн. Увсаас хойш Тэсийн голоос хойшхи бүх нутгийг өөртөө оруулаад зурчихсан тийм гар зургийг санал болгосон юм.
-Өөрөөр хэлбэл, зураг дээр зурсан тэр хэсгийг Зөвлөлтийн нутаг гэж байгаа хэрэг үү?
-Үгүй ээ. Ер нь авна л гэсэн үг шүү дээ.
-Авъя гэж хүссэн үү, өг гэж шаардсан уу. Эсвэл хүсэлт тавьсан юм уу?
-Газар нь ч маргаангүй манайх. Авна гэж шаардлага тавьсан. Яагаад гэвэл Оросууд бүх социалист лагерийг хамгаалж байна. Иймээс бид ашиглах хэрэгтэй. Монголчууд дангаараа чадахгүй. Ашиглах чадал байхгүй гэж үзсэн хэрэг. Тэгэхээр тэнд тийм стратегийн чухал түүхий эд байсан нь үнэн байх. Тэгээд сүүлд нь өөр нэг хүн сонирхсон юм. “Би, юу байдаг юм бэ” гэж асуусан.
Вольфрам, уран бий гэсэн. Би ч Зөвлөлтийн талд “Миний мэдэхгүй асуудал байна. Нэгдүгээрт, хилийн асуудлыг манайд Ардын их хурлын тэргүүлэгчид, өөрөөр хэлбэл төрийн дээд байгууллага шийдвэрлэдэг. Нэг хэсэг хүмүүс гэрээнд гарын үсэг зураад өгчих ёсон байхгүй. Хоёрдугаарт, энэ хил түүхэн хил. Хилийг өөрчлөх шаардлага байхгүй” гэж хэлсэн. Манай төлөөлөгчдийн байр суурь түүн дээрээ хатуу зогсчихгүй юу. Нөгөөдүүл чинь өнөөх зургаараа Тэсийн голоос хойш Тагнын нурууг оруулаад цөмийг нь авчихаж байгаа юм шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, газрын зургийг зураад хийгээд ирсэн. Тэд урьдаас сайн бэлтгэсэн байгаа юм. Би ч ерөөсөө хөдлөөгүй. Молотов намайг шахаад байдаг. Ю.Цэдэнбал дарга байхдаа, түүнээс өөр мэддэг хүн алга гээд хөдлөхгүй л байгаад байлаа.
-Та түүнийг ашиглаад асуудлыг хойш тавиад байсан юм байна шүү дээ?
-Үндсэндээ тийм. Ер нь л мухардалд оруулсан. Мухардалд оруулахгүй гэхээр буулт өгнө гэсэн үг. Буулт хийнэ гэдэг чинь түүхэн хилээ өгнө гэсэн үг. Тийм учраас ямар ч гэсэн мухардалд оруулсан. Тэгээд л суугаад байлаа. Цэдэнбал ирээд шийднэ биз гээд. Ямар ч гэсэн өгчихөж болохгүй юм гээд л... Тэгж байтал нэг өдөр Молотов уурлалаа. “Что вы цепляетесь за этот клочок земли” Тэр, алгын чинээхэн газраас юу гэж зуураад байгаа юм бэ?/ /орч/. Танай страна /улс орон/ чинь бүтнээрээ манайх байж болох тийм үе байсан юм шүү. Жишээлбэл гээд дэлгэрүүлээд баахан ярьсан.
-Үүнийг Молотов хэлж байгаа юм уу?
Ю.Цэдэнбал В.Молотов нар
-Молотов хэлж байгаа юм. Тэгж байснаа ямар баяраар ч билээ, шинэ жилээс наана гэрээг зурна гээд. Би ч хэлдгээ л хэлсэн. Молотов голдуу явган явдаг байсан. Нэг орой хурал тарсны дараа “Проводите меня пожалуйста” Гаргаж өгөхгүй юу /орч/ гэж байна. Бид хамтдаа жаахан явлаа. Тэгсэн нөгөөдөх чинь “Видали этих министерчиков иностранных дел” Гадаад явдлын яамны иймэрхүү сайд шуу юмсыг үзэхээрээ л нэг болсон доо, бид нар /орч/ гээд л их занангуй хэлж байна. Би ч мэдэж л байлаа. Намайг хэллээ дээ гэж. Тэгэж байснаа шинэ жилээр түргэн зуръя гэж байна. Би ч мэдэхгүй л гэлээ. Шинэ жил өнгөрлөө. Тэднийг жаахан ухралт хийж эвлэрэлд хүргэдэг юм болов уу гээд би хүлээгээд байдаг. Нэг өдөр хэлэлцээ шиг юм боллоо доо. Улстөрийн товчоонд танилцууллаа. Танилцуулж байсан чинь Цэдэнбал даргын нарийн бичиг, нэг цаас аваад ороод ирсэн. Москвагаас илгээсэн телеграмм /цахилгаан утас/ гэж байна. Ю.Цэдэнбал явуулсан юм байх даа гэж бодлоо. Тэгсэн биш юм аа. Хрущевын нэртэй “ЦКМНРП” /МАХНын Төв хороонд/ гэсэн цахилгаан утас байна. “Поведение Вашего министра иностранных дел вызывает удивление в Москве” Танай Гадаад явдлын яамны сайдын байдал Москвад хачирхал төрүүлж байна /орч/ гэсэн байх юм. Дамба гуай “Энэ юу гэж байгаа юм бэ?” гэж байна. Дамба гуай битүүхэндээ миний талд байгаад байсан л даа. Цааш нь ямар шугам барих вэ гэж асуулаа. Энэ л шугамаа барих уу гэлээ. Тэгэхээс яах вэ гэж байна. Ер нь улсын хилийг өөрчилнө гэдэг бол хэн нэг төлөөлөгчийн саналаар болох зүйл биш л дээ. Төрийн дээд байгууллага шийдэх ёстой гэлээ. Миний ганц тулгуурладаг юм тэр. Тэгтэл хэн энэ хэлэлцээрийг авч явах вэ гэж Улстөрийн товчоон дээр яриа гарсан юм билээ. Тэгж байгаад Цэндэд өгчихсөн.
-Цэнд өөрийн чинь оронд хэлэлцээ хийх болж. Цаашид хэлэлцээ яаж явагдсан бэ?
-Бүү мэд. Би тэгээд эмнэлэгт хэвтчихсэн. Гэтэл хилийн хэлэлцээ төгсөж, гарын үсэг зуржээ. Цэнд зургаа авахуулж байна гэнэ гэж дуулдсан. Уг нь хэлэлцээрийн үед хоёр хөгшин малчин Увсаас авчирсан юм. Нэг оройн хурал дээр тэр хоёрыг эксперт /шинжээч/ гэрч болгож үйл явдлыг уялдуулах гэж оролдсон. Тувачууд яаж түвэг болдгийг тэднээр яриулж байгаа ухаантай юм. Ерөөс мал төл байлгадаггүй алдаршсан хэсэг улс байдаг юм чинь гэлээ. Тэгээд ч нэмэр болоогүй.
-Ер нь төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд ямар хүмүүс орж байсныг санаж байна уу?
-Манай талаас цөөхөн орсон шүү дээ. ДЯЯ-ны орлогч сайд Батаа, Хязгаарын цэргийн удирдах газрын дарга ЦэдэнИш нар орсон. Батаа, Цэдэн-Иш нарыг Цэдэнбал томилсон. Геологич Дүгэрсүрэнг би саналаараа оруулсан. Багш “яавлаг” Шагдарсүрэн орчуулагчаар оролцсон юм.
-Хэлэлцээ дуусч асуудал ч намжсан юм байна. Өөрөө түүнээс хойш ГЯЯ-ны сайдаар хэр удсан билээ?
-Хэлэлцээрийн дараа л ГЯЯ-ны сайдаас буусан шүү дээ.
-Буулгахдаа ямар нэгэн шалтгаан хэлсэн үү?
-Ямар нэгэн шалтгаан байхгүй. Хэлсэн юм ч байхгүй. Тэгэхэд Унгарт элчин сайд явуулах хэрэгтэй болж, намайг томилсон. Тэр үед намын XIII Их хурал болж, миний бүх албан тушаал, сонгуульт ажлаас огцруулсан.
-Хилийн хэлэлцээртэй холбоотой юу?
-Битүүхэндээ тиймэрхүү утгатай юм уу даа. Намайг Унгарт явуулсан. Унгарын намын XIV Их хурал боллоо. Цэнд төлөөлөгчөөр очсон юм. Тэр Янош Кадараас /Унгарын удирдагч/ манай Элчин сайдын яамны ажиллагааны талаар тодорхойлолт гаргаж өгөхгүй юу гэсэн юм билээ. Тэгснээ сүүлдээ жаахан эргэсэн. Хожим намайг салах ёс гүйцэтгэхэд, нэгэнт ах дүү намын тал асуудал тавихад Улстөрийн товчоо ярилцаад ийм хариу өгсөн гэж бичиг үзүүлсэн. Тэр нь их том бичиг. Дандаа хэтрүүлсэн магтаал байсан.
-Матаас биш магтаал болжээ?
-Дан магтаал. Тэгсэн чинь намайг ороход архи уудаг, хөрөнгөтөн орны дипломатуудтай их юм ярьдаг. Югослав, Энэтхэг бас хаанахын билээ дээ. Австрийн дипломатуудаар дамжуулж барууны орнуудтай харилцаж байсан гэх маягтай үг гарлаа. Тэдэнтэй би муугүй харилцаатай байсан юм л даа.
-Унгарын намын Улстөрийн товчооны тодорхойлолтыг манай Төв хороонд ирүүлсэн үү. Удирдлага хүлээж авсан байх даа?
-Авсан байлгүй. Үүнийг Төв хороонд явуулчихсан гэж байсан.
-Одоо тэр чинь Төв хорооны архивт байх нь ээ?
-Тэгээд намайг ажил муу хийсэн гэж байна. Ах дүү намын Улстөрийн товчооноос намайг тэгж дүгнээгүй шүү дээ гэж би хэллээ. За тэгээд л таг болсон. Тэр /Унгараас ирсэн тодорхойлолт/ лав устсан болов уу.
-Энэ чинь 1950, 1960 он үед үү?
-1960 онд Содовын дургүйг би хүргэчихсэн юм. Ажил ердөө хийхгүй, төрөл садангаасаа урьж аваачаад, үйлчилж гүйгээд л. Бүр ажил нураагаад. Ажил хийхгүй бол асуудлыг өөрөөр тавина гэж Содовт би анхааруулсан. Гурав дахь анхааруулга нь тэр юм. Тэгээд л хэн нь хэнийгээ буцаах вэ гэдэгт хүрсэн. Одоо бол зөвхөн тэр Давст уулын тухай л яриа болсон юм шиг ойлгодог бололтой. Давст уул бол нэг хэсэг газар. Чухамдаа Увсын хойд тал тэр чигээрээ орсон юм. Тэсийн голоос хойшлоод Тагнын нуруу даваад маш өргөн газар. Түүн дээр бас Хөвсгөл аймгийн баруун хойт хэсэг, Шишигтийн гол гэж сайхан газар бий. Шишигтийн нуруу гэж сайхан нуруу бий. Бас их баялагтай. Тэр бүх газрыг ердөө анх гар зургандаа л Зөвлөлтийн тал оруулж зураад авчирсан. Бараг түүгээрээ л авсан болов уу.
-Ер нь нийт хэчнээн хэмжээний газар нутаг байв?
-Зурагтай бол хэлж цөхөх юу байх вэ дээ. Өргөөшөө 30 километр, уртаашаа Тэсийн голоос Хөвсгөл хүртэл 60-70 километр. 2000 орчим ам.дөрвөлжин километр газар. Баялаг ихтэй газар байсан шүү.
-Тэнд айлууд нутаглаж байсан уу?
-Нутаглалгүй яах вэ. Тэр айлууд бол санаж байгаа даа.
-Тухайн үеийн манай удирдлагууд тэр газар нутгийг өгөхгүй байж болоогүй юм байх даа?
-Яг үнэндээ өгөх дуртай хүн байгаагүй ээ. Ямар олиг байх вэ дээ, газар нутгаас нь тасдаад авна гэхээр хэний ч дургүй хүрнэ биз дээ. Нэг удаа Бал /Цэдэнбал/ дарга намайг дуудаад “Дээрээс шахаад байх юм. Ядуу буурай орны зовлон барагдах биш дээ, Аварзэд минь. Юутай ч асуудлыг нааштай шийдэхээр ярилцаж байгаа. Чи түр тогтож хүлээж бай” гэхэд миний нүднээс нулимс гарах гэж байсан шүү. Ингээд бодохоор тухайн үеийн төрийн удирдлагууд өгөх дургүй байсан юм билээ.
Т.Зөнбилэг
Молотовын үр удам угсааг мэдмээр байна. Үйлийн үрийг үр хүүхэд нь эдлэхэд болохгүй гэх газар үгүй
зөв, чи сайхан хараагаад өг...
Ene soninii yag eh huulbat n baina uu? Ih sonirholtoi yum
ок
Тэр Молотовын Аварзадын өмнөөс гаргаж шидэж байсан газрын зургийн хуулбар хувь надад байгаа шүү. Сонирхсон хэнч байсан уулзаж болно.
олонд дэлгээ ч
Тантай уулзаж тэр зургийг үзмээр байна. Асгатын мөнгөний ордыг үлдээсэн талаар зураг бармт үзэх гэсэн. Мөн хилийн шинэчлэн тогтоох үеэр монголын хилийн цэргийн нэг офицер нэр Амгаланбаатар? байха аа -Хэрэв энэ газрыг танайх авах юм бол Бал дарга танай улсын хүн болох гээд байна гэсээр байгаад бас нилээд газар нутаг үлдээсэн яриа байаг. Түүнийг мэдэж авмаар банйа. Энэ мэт эх орончдоо бид мэдэх ёстой. Миний утас 99174361
Таньтай яаж уулзах вэ? 99145087
тэр зургийн хуулбараа над илгээнэ үү. 89174361
Хуулбараа олж авсан уу? 99145087 Ц.Ганболд
авья
tanitai yaj holbogdoh we
энэ хил тогтоосон асуудал ярихад тува монголын хил тогтоосон гэрээний тухай огт ярихгүй юмаа. туватай хилийг хэн тогтоож хэн гарын үсэг зурсныг ярихгүй сүүлд ЗХУ-тай байгуулсан хилийн гэрээг яриад цэдэнбал газраа өгсөн гээд муулах юм. үнэндээ бол ЗХУ-ын тал гэрээнд оролцохдоо тува монголын гэрээг л үзүүлээд та нар урд ийм гэрээ хийж байсан одоо тува улс манайд нэгдсэн тул тувагийн гэрээнд зааснаар хилээ татна шаардсан шүү дээ. тува монголын гэрээ хийж байхад цэдэнбал дарга болоогүй жижигхэн амьтан байсан шүү. тува монголын гэрээ нууц биш ил олон судлаач судалж юм бичсэн байхад түүнийг орхиод сүүлд 30 жилийн дараа болсон гэрээг их товойлгож байгаа нь цэдэнбалыг харлуулах л зорилготой байх. тува монголын гэрээгээр бол ёстой хилийг тэс голоор татах байсан харин ч энэ гэрээ хийсэн хүмүүс олон талын зүтгэлээр хилийг цаагуур нь татаж олон сумын малчидын өнтэй өвөлжөөг авч үлдсэн боловч олон ч өвөгдийн буйр ясаа тавьсан газар хилийн цаана үлдсэн дээ. монгол тувагийн хэлэлцээр хийж байхад манайхан тэднийг тусгаар тогтнолоосоо татгалзаад ЗХУ-д нэгдчихнэ гэж бодолгүй харинч нэг ах дүү тусгаар улстай боллоо гэж хатуурхахгүй баярлаж байсан байх даа. тэгтэл тэд нэг цусны ах дүү улс гэж гэрээ байгуулж газрын авчихад цааш эргэж өөрсдөө хадаг барьж орост нэгдчихээд монголд ирж та нар бас нэгдчих гэж ухуулж байсан
Эх орончдоо гэр бүлээр нь устгаж байсан Цэдэнбал урвагчийг бөмөөрөөд бас нэг урвагч олон байх юм. Хэн ттэгвэл Аварзэдийг буулгаж жолооч болгоод дараа нь алсан байх вэ. Урвагчийг өмөөрөх урвагч манайд яасан олон юм. Бас дээшээ харь улсын тусаар дарга болох гээд горьдчих гарууд олон байх юм
Тува бол хэдэн үеэрээ гайтай юм уу даа
Цэдэнбал өгсөн эсэх нь сонн биш харин улсынхаа газар нутгийг харамлаж тэмцсэн эх орончдыг хамгаалж өмөөрөх байтал ажил төрөлгүй болгож хөдөөний жолооч болгосон нь аюултай юм. Аварзэд орос, англи, франц хэлтэй цэл залуу шударга эх оронч байсан юм. Тийм мэдлэгтэй хүнийг хөдөө цөлж гэр бүлээр нь хавчсаар сүүлд нь алж санаагаа амраасан хүн хэн байх вэ. КГБ байж болох ч жирийн нэг жолооч гай болох юу л бол. Харин улсын 1-р хүний баримт устгах гэсэн хэрэг болов уу. Иймэрхүү олон эх орончдоо гэр бүлээр нь устгаж цөлж хавчиж матуулж байсан тогтолцоог бий болгосон Цэдэнбал урвагч байсан нь илт. Тэр бол монгол хүн, хэл, соёлыг дорд үзэн тэднийг хамгаалагчдыг устгаж долигнууруудаар хүрээлүүлсэн өчүүхэн амьтан билээ.
Та бодитоор үзсэн харсан бол баримтаа дурдаад тэрнийгээ л бич, юу ч мэдэхгүй байж олон юм бичихээ битгий урьдал болго, Улс орны хувь заяаг тодорхойлж явсан буурлуудыг баримтгүй гүжирдэхийг чинь одоо хэн ч тоохгүй. Хагас сая гаруйхан Монголчуудыг Дэлхийд данстай тусгаар улс байх арга ухаан сэдэж их гүрний бодлогыг зөөлөн бодлогоороо нугалж явсан буурлуудад мөргөж яв.
Манай УГЖ Жамьяндагва гуай 100 эрхэм яриандааФилатова авгай №Танай нам засаг чинь энэ гээд бэлэн гаргаж байсан талаар ТВ-р ярьж байв. Тэдний Зоригйг ирэхийг хар Орчуулагчаар л дамжуулж ярьдаг харь хүн тэгээд монголдоо хайртай гээд байхбг харсан уу. Иймэрхүү л авгай хүүхэдтэй хүн яаж монголын төлөө нойр хоолгүй зүтгэх вэ. Монгол хүнтэй гар барьвал спиртээр арчдаг гээд лбод.
тухайн үед цэдэнбалын оронд өөрөө байсан бол яах байсан бол
Гэндэн монголчуудаа өмөөрч Сталинд агсам тавьж гансыг нь хугалж байсан юм шүү. Оросоос үргэлж айдаг ч хүн биш. Монгол эмч орост үнэлэгдээд Бреэневын хувийнэмч болсонд монгол хүнийг оросуудаас илүү гарсанд хорссон авгайн үгээр хэндч хэлэлгүй дуудаж ирүүлээд хорь 6 сар байцаасан байдаг. Оросоос айх биш харин монгол хүнийг адгийн тэнэг, өвчний үүр гэсэн бодолдоо л үнэнч хүмүүс байсан юм шүү.
агсан тавьж алгадсан, ганс хугалсан гэдэг ам яриа байдаг боловч мэддэг хүмүүс нь худлаа гэдэг юм билээ
Гэндэн шиг ганчщсыг нь хугалдаггүй юм гэхэд элчингээ тат гээд орост хэлэх боломж байсан. Молотовыг буцаахадаа Хрушев дуртай байх биз
эх сурвалж..
Энэ тэр үеийн ЗХУ-д улсад газар нутгаа өгөх гэрээнд гарын үсэг зурсан Цэнд гэгч нь Н Энхбаярын эхнэр Цолмонгийн өвөө гэж байгаа.Эх нь хээр алаг бол унага нь шийр алаг гэж үнэн юм даа
тийм үү? жаахан нотолгоо тавиач
Umhii orosiin deeremchid sonotugei. Umhii orosiin deeremchidiin mongoloos hulgailsan gazar nutag buriad baigali nuur tuva altai geed niileed ovormongoloos 2 dahin tom gazar nutag baidag yum shuu.
Газар гэж ярьвал евроазийн ихэнх хэсэг биднийх за
Erno khereg khuuchirna gej baikhgyi .NYB baiguulagad gerchteigeer sanal gomdoloo gargan olon ulsiin shyykhed khandval butsaaj avch bolno .Uchir ni kominizamiin daranguilalad baisan gedeg utagaar butsaaj zarag khiich bolno .Tegvel olon uls oron demjine yyniig sekheeten ekh oronch zaluuchuud khootsoldoj bolokh uym bna .Zasgiin gazar Negdesen ulsad ba olon ulsiin shyykhed orogdol gargakh kheregtei .Butsaaj avj bolno .
2орний дипломат xарилцаанд сэв сууна гээд наадаxийг чинь xөөцөлдөxгүй байx лдаа уул нь санаа чинь бол зөв л байна
Bid hezee negen tsagt umhii orosuudaas aldsan gazar nutgaa erguulj avah l bolno orosuud mash ih shunaltai huvia hicheesen humuus tiimch uchraas baruuniiham mash durgui baidag
ОДООГИЙН ГАЗАР НУТАГ ДЭЭРЭЭ ЭЗЭН НЬ БОЛЖ ЧАДАХГҮЙ БАЙЖ БИТГИЙ ШААЦГАА. ХЯТАДААС ХАРААТ БОЛЧООД ОЛОН ЮМ ХУЦААД БАЙВАЛ ЧИНЬ НӨГӨӨ ЯРТӨНЦ РҮҮ ИЛГЭЭЖ ОРХИНО ШҮҮ. ОДОО ЯС ЮМАН ДЭЭРЭЭ ХЯТАД БАРИЛГАЧДАД ЗОДУУЛЖ НҮДҮҮЛЖ БАЙГАА МОНГОЛЫГ ӨМӨӨРӨХ НЭГ Ч МОНГОЛ ОЛДОХГҮЙ ШҮҮ. ТУХАЙН ҮЕИЙН ЭРХ БАРИГЧИД ГАЗРАА ӨГӨХГҮЙ ГЭЖ ИХ Л ОРОЛДСОН БАЙНА. ТЭР МУУ УКРАЙН НОВШ ХРУШЁВ Л БАНТАНГИЙН ХУТГАСЫМ БАЙНА. ХРУШЁВ МОНГОЛЫН ГАЗРААС ХУЛГАЙЛСАН, ОРОСЫН ГАЗРААС КРЫМИЙГ ХУЛГАЙЛСАН НОВШИЙН ХУЛГАЙЧ ШҮҮ.
Бидний хамгийн зоригтой эх орончдыг Бал гэр бүлээр матуулж хавчих устгах уралдаан хийж байснаас одоо харийнхнаас айдаг долдой нар л үлдсэн үүний гол буруутан Бал гэдгийг ойлгох чухал
tanai umhii orosiig sonoj mohohiig mongolchuud harna aa
hol ochij hutsoo muu orosiin buunii nohoi min
Harin tiishde haraal idsen Хрущев өлөгчин
Орост газараа егчих байсан юм. Орос ах гэж тэнэгтсэн иймэрхvv Оросын гар хел болсон манкурт боол ямар олон болоо вэ?
ийм гөлөг зөндөө байдаг дөө худлаа хуцдаг яс юмандээр жацаг байхгүй юу энэ жацаг
Orosuud Hyatadaas iluu garna u ghes dutahgui
Hugiin Novshnuud.Gazar nutgiig mini Baigal
Dalaig bulaaj avchihaad Mgl uls Egiin golin
Tok stants barival Baigal dalai shirgene gd
Esergutsed.Yu ve mun hutsva.Mgld uursdu
TOK zarj Haraat bailgah l bodlogo shu de
Oros Hyatad suireesei.Mglig Iim baidald
Oruulsan Mgl noyod darga nar Tamd unana
Хайран нутаг ус . 2000 км2 орчим талбай хүн ард түүхэн хил монголын баялаг зүгээр нэг муу иван тэрний утсан хүүхэлдэйнээс болж эх орноосоо хагацсан байна. Алхам газрын төлөө алаан болж 1000 1000 цэрэг амиа өгдөг . Жинхэнэ эх оронч Аварзэдийн хүүхдүүд нь амьд байдаг. оросуудааас болж хичнээн сайхан уул ус цаашлаад Вангийн сүм Буйр нуур гээд түүхэн эх орон минь харьд үлдэж. Цаашдаа оростой газар нутгийн маргаан хийх нь тодорхой Бид мартахгүй
Одоо та нар минь өсөж том боллоо тэгээд аваач газар нутгаа тэр үед ингэхээс өөр арга байхгүй л байсан байхдаа
Өөр зам байхгүй байж болох ч Аварзэд, Лоохууз, Ринчин Чойням гээд олон эх орончдыг цөлж гэр бүлээр нь устга гэж орос хэлээгүй нь лавтай. Монгол хэл, соёл, нутгаа хайрлан тэмцсэн бүгдийг матаж цөлж бай гэж оросууд тулгаж байгаагүй н лав. Харин оросуудын өмнөөс эх орончдоо устгах уралдаан зарлаж тэднийг матаж хавчигсдыг дэввшүүлж байсан Цэдэнбал бол хамгийн аюултай урвагч юм. Одоо түүний гайгаар эх оронч үлдсэнгүй бүгд л харьд уралдан урваж байна
90-ээд оноос хойш Аварзэд гуайн нэрийг бариад л Бал даргыг их ч буруутгаж муулсан даа. Аварзэд егехгvй гэж Цэдэнбалтай муудалцаадд хэлмэгдээд гэж ирээд л ардчилалынхан мен ч их муулсан даа.
Цэдэнбал егчихсен юм гэсэн. Аварзэд егехгvй гэж зендее vзэж байгаад ажилаасаа хусуулаад целегдсен гэсэн. Тэгсэн энд бараг Цэдэнбалыг манай тал ухааны юм шаачихсан байгаам.
Эх орноо худалдах хүн биш бсан гэдгийг түүх харуулсан шүү дээ халх биш болохоор л доромжлох гээл зовчих юмаа Өөрөө арай хужаагийн үр сад биш биз үгээ бодож хэлээрэй Монголыг Монгол шиг болгосон хүнээ доромжлоод байх юм бол нүгэл нүдээрээ гарах байлгүй дээ өрөвдөлтэй гэж
Цөлдөг нь яаж байгаа юм хэлдээ чи муу ч гсэн нэгмүү бага ястай дөрвөд л байх шиг байна
Гэсэн гэчихжээ. Ийм нэг адийн хажууд нь байсан юм шиг шаахаа болиорой.
ТЭР ГАЗРАА АВБАЛ БАС Л НЭГ КАНАД АМЕРИК НЬ УХААД УНАНА БИЗ ДЭЭ
Odoo ene asuudliig tavih tsaga ni bish um.Byy mart urgelj sanaj yav Mongolchuudaa.Neg um bodogdog um.N.Enhbayariin barj ochood 250 say $ mai tanai tulbur geed ugchihsund haramsah um. Busad sotialist uls uud bas tulburteil baisan orsuudad uuch tuluugui baina.
Манай нутгийн зарим хүмүүсийн ах дүү нар нь Тувад байдаг юм. Хуучны ахмадууд хилийн шугамаар зааглагдаад орсод орчихсон юм гэж ярьдаг байсан.
одоо ч оройтойгүй газар нутгаа наад протоколь нь байгаа бол буцааж авах эрх нь байгаа олон улсын шүүхэд хандах ёстой
Amin toonto gej minii sanaachilsan mongoliin buriad zaluuchuudiin tsuglaan deerees garaltai Amin toonto gej turiin bus baiguullaga baiguulagdakhad ankhnii uusgen baiguulagch 9 gishuudiin neg yanjinlkhamiin ARiunaa gedeg Hun bi bainab
Тэгээд юу гэж? Юу хийж гийгүүлэв та?
Миний овог дээдсийн оволжоо бууц тувагын гун руу 20 гаран км дотор орчихсон байдаг юм. Авга ахын минь оволжооний жорлон нь хилийн цаана орчихсон шуу дээ энэ хил тогтоолтоор. Мон энэ уран гээд байгаа нь уран биш гелли болон вольфромит юм байна лээ. Оросууд хилийн цаана авсан нэг геллийн ордоо маш хурдан ашиглаж дууссан богоод эдгээр нь Завхан аймгийн Баянтэс сумын нутаг Хос, Зайгалийн голуудын эхээр байдаг богоод одоо оросын нутагт орсон. Мон ч сайхан байгаль, баялагтай нутаг даа.
60-70-аад онд яамдын залуусыг аймгуудад төлөөлөгчөөр их явуулдаг байсан үед 1974-75 оны үед Увс аймгийн Давст, Түргэн, Хяргас сумдаар явсан. Яг тэр үед ЗХУ, монголын хилийн дагуу төмөр утас бүхий шон зоосон байсан. Малчидтай уулзахад: "Уул нь 2 улсын хилийн зааг тээр цэнхэртээд байгаа уулын оройгоор байсан. Гэтэл одоо бүр малчны хотон дундуур, зарим газар нөгөө ЗХУ-ын тусламжаар барьсан малын пүнзтэй том модон хашаа нь ЗХУ-ын нутагт, харин гэр нь монголын нутагт орсон "Доромжлол гэж болох хил тогтоосныг миний бие 2 нүдээрээ үзсэн хүн. Дээрх нутгийн хөгшчүүд энэ явдлыг маш тод санаж байгаа. Ингээд энэ талын түүх сонирхож байхад : Энэ гэрээнд оролцсон ГЯЯ-ны сайд Аварзэд эсэргүүцэхэд Цэ дарга түүнийг шууд халж тэрээр тээврийн жолооч байгаад ОУ-ын геологи байгуулагдахад зөвлөх хийж байхад Цэ даргын баруун гар Увс Паавангийн Дамдин түүнийг энэ ажлаас нь гаргасан, хожим учир битүүлгээр Д.Төмөр-Очир гуай шиг алагдсан. Харин Гяя-ны сайдын оронд Цэндээр гарын үсэг зуруулсан байдаг. Үүгээр Цэ дарга монголчуудын өмнө өршөөж боломгүй том нүгэл хийсэн хүн .
Харсан юм шиг шааж байнаа энэ пизда чинь
Газар нутагаа алдчихаад байхад "Харсан юм шиг " гэж байгаа vнэн тэнэг пизда юм аа. Буудчихмаар пизда юм.
kkkk tanai Tesiinhen muu ajilasan bn. harin manai tesiinhen bol huuchin Tesiin goloor hillej bgaad ene hil togtooltoor buur hoishoo tagniin nuruu rrugaa hosh eregeer hilledeg bolson odoo manai nutagt huuchin hiliin zurvasuud zunduu bdag
Тэнэг дошны тарвага
үеийн үед өвөг дээдэс маань газар шорооныхоо төлөө тэмцэж ирсэн нь мэдээж.гэвч үе үеийн тэмцэгч нар маань тухайн цаг хугацааны нөхцөл бдлаас хамааран тэмцэх арга ухаан нь өөр,туулах зам,амсах зовлон нь ялгаатай учир,Соц Монгол улс болон түүнээс өмнөх үеэ хайрлан дурсаж итгэж бх нь зүйтэй болвуудаа,мэдээж урваач шарваач сайн муу олон ноход байсан ,гэхдээ тэднийг сайн нь ялан дийлдэг цаг үе байж.харин 90оны хувьсгал,ардчилал нэрээр гарч ирсэн өнөөгийн сатан-ууд үнэхээр хүчирхэгжиж сайн цагийг бидэнд харуулах боломж олгохгүй байна шүү..
gyvhvuv
Нутгаа авах санал тавих хэрэгтэй
Цэдэнбал өгөх дургүй байсан байж болно. Харин эх нутаг, газар шороогоо хайрлан тэмцсэн Аварзэдийг бүх албаас нь авч хөдөө сумын жолооч болгосноо санаа нь амрахгүй дараа нь гудамжинд зодуулж алж ул мөрөө балласан даа. Бас Төмөрочир гээд өөр олон нэр байгаа. Ингэж л манай эх орончдыг үр удмаар нь устгаж байж Цэдэнбалын түүний үйл хэргийг үргэлжлүүлэгсэд санаа амардаг бололтой.
Niitlelee unshdagguim uu Ungart elchingeer tomilogdson geed baigaan bsihuu
Urguulj bodhoo bolimoor yum. Tsanaas ni shahsan bolood ajil albanaas chuluuluu biz
putinees nehehgui yu olon tailbar hiih hereggui pytin ogoh bailgui deeha ha
estoi ugj haragdana da, hezee-d deerelhuu handdag hoid urd hurshuud... avah dere tulval nileen ym bolj baij l ...
ene kommunistuud iim l ih balag tarisan ulsuud daa heden arvan ueeeree nutag us gazar shorooniihoo tuluu temtsseer irsen uvug deedsiin maani temtsliin ur dung hedhen urvagch hulgaichid zugeer l orosuudad ugchihej baigaa yam edniig urvagchid hulgaich nar gehgui tegeed heniig hulagaichid geh yam nuguu manai eh oronchid geed tseejee deldeed hashgiraad baidag nuhduud iim yamnii tuluu tegeed yaagaad duugarahgui bn neg muu hogiin huviin ashig honjoo huugchid shuu dee
Ongorson yumnii toloo amaa urchih shahaj baihaar odoo nolj bgaa yum ruu amaa uraach! Yum oorchlogdoj yu magad!
Цэдэнбалыг өмөөрөх гээд өмдөндөө шээчих юм. Энэ нутаг нуга нь адилхан монгол байж нутгаа өмөөрч байх солиотой. ХАлхууд бол ийм урвагчийг муугаар нь л хэлнэ. Монголоор ярьж бичдэггүй хүүхдээ ч монгол найзтай болгоогүй, яриулдаггүй байсан гээд урвагчийн гайг одоо ч баримт байна. Нөгөө хүү нь ирээд монгл хэл 00 байхад илт баримт шдээ. Одоо хужаад урвасан Нямдоржоо өмөөрөөд бас ингээд байх уу
zugeer uneniig huleen zuvshuurch chadahgui baigaad l uchir dutagdal baina namiin tuv horoonii gishuud baisan humuus orost dagaar oroh gej olon udaa moskva ru tsahilgaan ilgeej baisan orosuud odoog hurtel yaridag neg yariaa bii mongolchuud neg negnee Kremld hovlodog tuhai herhen neg negniihee bugsiig uhaj orosuudad tal zasch baisan tuhai odoo hurtel yaridag neg udaa bur nadad tanai ter ueiin said zuvluhuud yagaad dandaa neg negnee Kremld hovlodog baisan yum be gej asuuj bilee tegeheer gants muu Bal dargiig zoligt gargaad harin ter uyed Kreml ru hov zoodog ulsaa orost negdehiig husdeg etgeeduud bolon tednii ur udmuud yamarch gemgui uldene gedeg arai shudarga bish bainaa
худлаа даа худлаа ингэж КГБ-ник Цэдэнпилйин хар нүглийг цагаатгах гээд яахав дээ, Давст уул өгчихсөн дараа нь Монгол Улсаа өгий гээд 7 удаа өргөдөл бариад Орос ах руугаа гүйж байсан тэр нь өргөдөл цаас бармит нь архивбн нэгж болоод хадгалагдаад байж байгаа шүү дээ
Яг тэгсиймууу. Тэр нотолгоог нь аваад нийтэлдээ
Баабар завсараар нь хутган уймуулсэн юм бичээд байна
Цэдэнбалын ганц гай нь монголоо өмөөрсөн хүн бүрийг үр удмаар нь устгаж хавчиж оросын боол болгохыг тулгаж байсанд оршино. Манай эх орончдыг 3 үеэр нь хавчиж устгаснаас болоод одоо эх орончид цөөрчээ. Дандаа долнгоруудын удам үлдээд б. Монгол хэл, ёс, заншил, монгол хүнээ үзэн яддаг байсан Цэдэнпил гэж урвагчийн балаг их юм даа.
Долигонуурын нэг нь чи өөрөө юу, хахахахаааааааа
Аварзэд гэдэг хун газар нутгаасаа өгөхгуй гэдгээр дуусч амь амьдралаа золиослосон эрхэм шуу. Орсын талаас Молотов бусад нөхдууд авах гээд байхад Цэдэнпил өгөхгуй гэх ямарч эрх байхгуй нь тодорхой шдээ .КГБ Цэдэнпилээс сургууль төгсөх уед нь ам өчигийг аваад явуулсан авгайн асуудалаа ч шийдэж чадахгуй арав гаруй жил зовлоош дээ хөөрхий.
Uvsiin lalaruud Bal lalariig ekh oronch bolgoh sanaa chini butehgui
Гавъяатай ч хүн гайтай ч хүн чи битгий хуц нохойн жогорхой минь
jiriin 1 uher halh gej chamaig helmoi
ХАмаг сэргэлэн зоригтойг нь оростой нийлээд Аварзэд шиг л алаад гэрцүлээр нь устгаад ууссан юм чин халхууд одоо тэнэгүүд нь үлдээд Хужаагийн гарт орох дөхөөд байна. Дүрвэдүүд бол өөрийн нэг нь том дарга бол өөрөө болсон шиг онгирох тэнэгүүд Зүүн гараа урваж Манжтай нийлж хядаад халхад манжийн тусаар ирж аврагдсан гарууд. Халхыг бас тийм болгох вэ дээ. Анхаар халх л үлдсэн дүрвдүүд Зүүн гараа устгахад хамгийн түрүүн урваж зугтан ирснээ бүү март халхад баярлаж яв
МАН төрд гарангуут түүхийг сайхан мушгиж байнаа Цэдэнбал эсэргүүцэж байсан бол төрөөсөө буухын өмнө Давст уулыг буцаад авахгүй яасан бээ
Заа май гээд өгх байсан байх оо оросууд
Orosuud odoo Mongolchuudyg horomgolon ustgah baih daa?
За МАН гарангуут л Давст уул байтугай юмны учрыг өөр талаас нь сэнхрүүлж бололгүй яахав. Төд удахгүй МАН-ынхан Цэдэнбал тэргүүтэй удирдлагуудаас Зөвлөлтөд дагаар орох хүсэлтийг 2 ч удаа тавьж байсан бармтыг архиваас үгүй хийх нь тодорхой. Түүх зохиогчдод сануулахад түүх бол шинжлэх ухаан шүү.
Тэр баримтыг аваад нийтэлчихээч. Энд дэмий хуцаад байхаар гөлгөө
Гөлөгөө гэж хүнийг хэлдэг бохиртсон шээс вэ
муу хар халхын хархаа Цэдэнбал биш тэр халхын хэдэн хархнууд чинь харин оросд дагаар орох санал тавьж байсаныг Цэдэнбал гуа явуулах болгонд буцааж байсан юм шүү түүхээ сайн уншиж мэд бацаанаа өнгөрсөнийг сайн мэдэхгүй байж
Harh geed bgaa nuhur bas ortoi l yum bichsen bn. Gehdee halhiinh durvediinh gej soliorood baihaa bolimoor yum. bichig ugsun hun bolgon buhen ni halh baisan gevel bas huldaa l bh. Er ni oros hyatadiin uuduus ug dugarch chadahgui baij mongol mongoliinhoo uuduus ingeed bhaar unen ireedui algooo.
ЗА ЦЭДЭНБАЛ ГУАЙГ МУУЛАХАА ДУТ. ЕЕРСДЕЕ ЕНЕЕДЕР ЮУ Ч ДУУГАРЧ ЧАДАХГYЙ, МЭДЭХГYЙ ЗYГЭЭР Л ЗОРГООРОО ДОНГОСЧ БАЙДАГ ЧИНЬ ЕСТОЙ НЕГЕЕ АРИУН ЯВДАЛ УУ? ЕР НЬ СУРГААР МЭДЭМХИЙРЧ БАЙХ НЬ ЭР ХYНД МАШ БУРУУ БАЙДАГ ЮМ
Цэдэнбалын газраа өгөх дургүй байсан гэдэг хэсэг бол худал нэмэлт оруулсан зүйл байна Эсрэг саналтай байсан С.Аварзэдийг харин ч элдвээр хавчиж гадуурхан албан тушаалаас нь зайлуулсан юм Цэдэнпилийн энэ мэт явуургүй үйлдлийг цагаатгах гэж оролдсны хэрэггүй .Түүхийг гуйвуулдаг тэр үе өнгөрсөн Алдаатай оноотой ч ЮМ ҮНЭНЭЭР БАЙХ САЙХАН
Нээх сайхан үнэнээр нь халаач хамаа.
Avarzed saidiig ene gereend gariin useg zuraaguin toloo tushaal buulgan joloochoor hodoo tsolj gudamjind sogtuu hund zoduulj uchir bituulgeer nas barsan baidag. Tsedenbaltai zorson humuus sainaa uzdeggui baisan n ene. Tomor-Ochir gej hun bas bairandaa uchir bituulgeer tarhia suheer tsvchuulj uchir bituuleg nas barsan baidag. Olon seheeten hodoo tsologdson.
агуу интернационалч Цэдэнпилийн хийсэн олон нүглийн нэг ЗХУ-ын үнэнч хүргэн Газар нутгаа алдсан хаан хамгийн адгийн хаан байдаг юм түүх гэрчилэх байх аа
ЯГ ҮНЭНДЭЭ БОЛ ОРОСУУДТАЙ ЦУГ МУУ ЗҮЙЛ ХИЙСЭН БОЛООД ХӨГШРӨӨД ЗӨНӨГЛӨӨД ЯРЬЖ МАГАДГҮЙ ГЭЖ АМЫГ НЬ ХУМИЖ ОРОСОД ҮЛДЭЭСЭН ГЭЖ БОДОЖ ЯВДАГ ШҮҮ
Яг үнэн
mim vgv zas
Улсаа Оросод дагаар оруулах гээд зүтгээд байсан хүнд ганц уул юуч биш биз дээ
Тийм баримт байгаамуу хэнээс юу сонсоов
Яг үнэн
БАЛ ДАРГЫГ БҮҮ МУУЛ. МОНГОЛ ОРНЫХОО ТӨЛӨӨ ЗӨНӨСӨН НЭР ДУУЛТЛАА ЗҮТГЭСЭН ХҮН. БИ ШАРНУУД ОВОГТ МОНГОЛ ХҮН. ӨНӨӨДӨР ЮУ БОЛЖ БАЙГААГ Л ХАРААД ТУНГААН БОДОЦГОО. ХАРИЙНХАН МАНАЙ НУТГИЙН ЭЗЭД БОЛЖ БИД БООЛУУД НЬ БОЛЖ БАЙНА.
Муу халхууд зайлаарай үеийн үед дөрвөдүүдэд гай болж байсан шүү одоо ч гай болж байна хохь чинь шүү халхуудаа ална шүү пиздаануудаа
Sh chinii helj bichij bui araggui l hil hyzgaarbin bolowsorol medleg uggui laaz oshogch gedegiig chini notloj bna hoorhii fo
Заа бага л тэнэгтээрэй хүү минь.
Өнөөгийн Монгол орны байдлын талаар чи үнэн хэллээ. Гэхдээ Цэдэнбал даргын тухайд бол гэм хийсэн л бол хэлж ярьж л таараа, үнэнийг залуучууд хойч үеийнхэн мэдэж л байх ёстой, хэлж ярихгүй бол Цэдэнбал гэж өөгүй сайн хүн байжээ гэж бодоцгоох болно, түүхийн үнэн гуйвах болно за юу
эцэг чинь тэр тухай судал мал аа
Тэр үед ажиллаж байсан Цэнд гэгч ямар хөөний нөхөр байсан байнаа. Одоо байхгүй ч үр удмыг нь анхаарах хэрэгтэй.Лав өндөр сэнтийд тавьж болохгүй
yg odoo Mongoliin gazar nutag gej baina uu gazar nutgiin 60 gariu huvi litsenz nereer gadniihan ezemshij baigaag narj baigaa biz dee odoo baigaa gazar nutagaa hamgaalj chadahgui baij uvgud deedesee muulaad yahav Mongoliin buh baylag haashaa ursaj baigaag harsaar baij doroi uheents tsarialaad yu ch helehgui baigaa biz dee malnuudaa ehleed eh oronoo hudaldaad baigaa hulgaicg deeremchideesee salchihaad daraa ni soliortsgoo
Аль эртний Цэдэнбал яах вэ? Одоо монголын газар нутгаас хэсэгчлэн зараад байгаа хүмүүс С.Баяр, С.Баярцогт нараас эхлээд зөндөө л байна шүү дээ. Биднийг аль эртний юм ярьж гөлөрч суухад цаана ч улсаа бүгдийг өрөнд өгөхөд бэлэн болж байна бус уу? Сэрээч тамина.
Аль эртний юм гэнэ үү? Тэнэг юм бичих юм. Одоо юу гэж зарж болох вэ дээ. Буцааж авах хэрэгтэй.