Ангилал

Сайтын талаар ярилцъя Уншигчдын санал бодол

Монголын овог аймгуудын жагсаалтУншсан46,456

Уйгурын хаант улс 840 онд унасаны дараа Киргизийн хаант улс Монголд 924 он хүртэл ноёрхож байсан гэдэг ч Судрын чуулганд дурдсанаар бол Татар аймаг хүчирхэгжин Монголын нутагт нөлөөгөө тогтоосон гэдэг тул Түрэгийн үе 840 онд дууссан гэх үндэстэй юм.

Түрэгийн үед зүүн тийш шахагдсан Монголчууд 8-р зуунаас аажим аажмаар нутагтаа эргэн иржээ. 9-12-р зууны үед Монгол овог аймгууд Байгаль нуур, Ангар мөрнөөс өмнө зүгт Цагаан хэрэм, Шар мөрөн, Их Хянганы нуруунаас Эрчис мөрний эх, Хар Эрчис, Зайсан нуур, Тэнгэр уул хүртэл нутагт тархан сууж байв. Хар Киданчууд баруун урд зүгт байсан бол бусад киданчууд, онгуд аймаг Зүрчидийн Алтан улсын захиргаанд, урд зүгт байсан Монголчууд Тангуд улсын харъяанд байв. Тангудын захиргаанд байсан Монголчуудын талаар хангалттай мэдээ баримт ховор байдаг ба тэд одоогийн Монгол ястны өвөг байсан бололтой. Мөн киданы нутгаас урд зүгт Алтан улсын захиргаанд зарим Монголчууд байсан нь хожим Монголын эзэнт гүрний цэрэг тийш довтлоход дагаар орж байжээ.

Уйгурын хаант улс 840 онд унасаны дараа Киргизийн хаант улс Монголд 924 он хүртэл ноёрхож байсан гэдэг ч Судрын чуулганд дурдсанаар бол Татар аймаг хүчирхэгжин Монголын нутагт нөлөөгөө тогтоосон гэдэг тул Түрэгийн үе 840 онд дууссан гэх үндэстэй юм.

Зарим түрэг судлаачид Монголчуудыг 12-р зууны үед одоогийн Монгол улсад бараг байгаагүй, тухайн үеийн Монголчуудыг Монголын зүүн хойд хэсэг, Буриад, Өвөр Байгалийн хязгаар, Эрхүү муж, Хятадын Хянган аймаг хавиар байсан цөөн тооны буриад, түмэд, тайчууд, барлас, жадран зэрэг овог аймгууд бүрэлдүүлж байсан бусад хэрэйд, найман, жалайр, хонгирад, (хонгирадын салбар овгууд болох горлос, ихирэс, хонхлууд, олхонуудыг оролцуулан), ойрад, баяд, онгуд, татаруудыг түрэгүүд байсан гэж тайлбарладаг. Мөн тэд эдгээр түрэг овог аймгууд яваандаа Монголчуудад ууссан тул одоогийн Монголчуудын дийлэнх нь түрэг гаралтай хүмүүс ч гэж үзэх нь бий.

Гэвч дэлхийн эрдэмтдийн дийлэнх нь Түрэгийн захиргааны 300-аад жилд (555-840) түрэг, Монголчууд холилдож түрэг, Монгол холимог овог аймгууд үүссэн байж болох ч эдгээр овог аймгууд бүгдээрээ Монголчууд гэсэн үзлийг баримталдаг.

Учир нь дээрх овог аймгуудын нутаг нь эрт үеэс Монголчууд нутаглаж байсан мөн эртний Монгол улсуудын захиргаанд байсан нутагтай таардаг. Мөн Кидан улс 924 онд Киргизийн хаант улсыг бут цохин Монголоос шахсанаар Монгол дахь түрэгийн нөлөөг бүрмөсөн дуусгасан гэдэгтэй дэлхийн эрдэмтэд ерөнхийдөө санал нийлдэг. Киданы довтолгооноос хойш 1200 он хүртэл 200 орчим жил өнгөрсөн учир Монголчууд төрөлх нутагтаа нөлөөгөө эргүүлэн тогтоох хангалттай хугацаа өнгөрчээ. Мөн Хар Киданд түрэг угсааны Уйгурын Идигүдийн улс, Харлуг улс эзлэгдсэн нь Төв Ази дахь түрэгүүдийн хүчийг улам сулруулжээ.

Чингис хаан овгийн зохион байгуулалтыг эвдэж өөр овгуудыг нэг засаг захиргааны нэгжид оруулах болсноор Монгол дахь овгийн зохион байгуулалт бараг байхгүй болжээ. Энэ нь засаг захиргааны нэгжийг шинээр зохион байгуулах, овог аймгаараа хуваагдан зөрчилдөхөөс сэргийлэх зорилготой байсан ба үүнээс хойш овгийн удирдагчийн байр суурь илт суларч хошуу, отог зэрэг шинэ засаг захиргааны нэгж улс төрийн бутралын үед гарч иржээ. Харин казахуудын дунд овгийн зохион байгуулалт, овгийн ахлагчийн байр суурь хүчтэй хэвээр үлдсэн байдаг.

13-р зууны үед ИМУ байгуулагдсаны дараа овог аймгууд бутран алга болох, шинэ овог аймаг бий болох, аймгууд нүүх үйл явц эрчимтэй өрнөсний үр дүнд 1368-1691 оны Монгол орны аймаг угсаатны бүлгүүд шинээр бүрджээ. Одоогийн Монгол овгийн байршилтай харьцуулахад тэр үеийн овгийн байршил зарим талаар таарах төдийгүй зарим овог аймгууд тэр үеийн нутагтаа үлдсэн нь харагддаг. Жишээ нь горлос овог Өвөр Монголын хойд хэсгээр байсан нь одоо Өвөр Монголын горлос хэмээх нэг ястан болжээ. Эрдэмтэн, доктор Х.Пэрлээгийн судалснаар найман, хэрэйд, баяд, мэргид, ойрад, татар, буриад, түмэд, ойн иргэд, онгуд, киданчуудаас бусад МНТ-д дурдагдсан Монгол овог аймгууд Хамаг Монголын ханлигт буюу Монголын зүүн хойд хэсэг, Өвөр Байгалийн хязгаарын өмнөд, төв хэсэг, Өвөр Монголын хойд хэсгээр тархсан байна.

13-р зуунд хэрэйд, найман, хонгирад, жалайр зэрэг аймгийн нилээд хэсэг нь баруун тийш нүүснээс уулаасаа цөөн тоотой Монголын хүн ам цөөрч Монголын нутгийн зарим хэсэг эзэнгүйрэхэд нөлөөлсөн байна. Тиймээс ч социализмын үеийн Монголын түүхчид Чингис хааны Монголыг нэгтгэсэн гавъяаг нь үнэлэн зохиол бүтээлдээ дурдсан байдаг ч Монголын хүн амыг тараан цөөрүүлсэн гэж буруутгадаг байв. Монголын байлдан дагууллын үед Монголчууд голдуу Төв Азийн бусад оронд нүүж очсон байдаг бөгөөд Хятадын гүн рүү олон тооны Монголчууд очиж суурьшаагүй бололтой. Монголчуудын тоо 12-р зуунд 1,5-2 сая гаруй байсан учир Монголчуудын гадагш хийсэн нүүдлийн цар хэмжээ тийм ч их биш гэж үздэг бөгөөд үндсэн хүн ам нь Монголдоо үлдсэн бололтой.

Монголын ханлиг улс

Нирун Монголын 16 аймаг, Дарлигины 18 овог аймаг Жалайр зэргийн онгу боол 16 овог аймаг, Урианхайн салбар овог аймаг багтаж байсан. Үүнээс Нирун аймгуудад: Хиад Боржигин, Арулад, Баарин, Чонос, Хартахан, Хадархан, Уруд, Тайчууд, Сэжиүд, Сухан, Салжиуд, Хатагин, Ноёхон, Мангуд, Кунгият, Жадаран, Дөрвөн, Будаат, Барлас, Бэсүд нар багтана.

Тэгвэл Дарлигин аймагуудад Баяуд, Ихэрис, Килингүт, Кингит, Кунжин, Кунгилают, Нукуз Нохос, Олхонуд, Ортаут, Сүлдүсүн, Урианхай, Хушин, Хонгирад, Хонхотон, Элдүркин, Элжигин (Эл: энэ тегин: эзэн) нар багтана.

Хэрэйдийн ханлигт Жирхин, Түмэн Түбэгэн, Дунгайд, Убчигдай, Ончигид зэрэг аймгууд, Татаарын ханлигт Айригуд татаар, Буйригут татаар, Жүйн татаар, Цагаан татаар, Алчи татаар, Дутагут татаар, Алхуй татаар, Тариат татаар нар багтдаг. Мэргидийн ханлигт Удуйд мэргид, Увас мэргид, Хаад мэргид хэмээх гурван томовог аймаг багтана.  Найманы ханлигт Гүчүгүт зэрэг овог аймаг багтдаг бол Ойн аймгуудад Буриад, Ойрад, Хорь Түмэд, Хиргис, Булгад, Баяд, Барга зэрэг аймгууд орно. Эдгээр ойн овог аймгууд Чингис хаанаас өмнө аль ханлигт багтаж байсан нь тодорхойгүй.

Сэтгэгдэл 5ЭнгийнХэвтээБосооСэтгэгдэл бичих-Aa+
2021, 11 сар 21. 12:14
bat

жаахан тааруухан нөхөр бичжээ. Түүхээ сайн мэдэхгүй бол бичих хэрэггүй юм. Энэ буруу зөрүү ойлголт чини хүмүүсийг төөрөгдүүлдэг. TҮргүүдийг монгол нутгаас үлдэн хөөсөн Уйгарууд яагаад түрэг гэж бичигдэх болсныг мэд. Чингис хаанаас өмнө ойн иргэд бол жалайрын kүрхэн овгийнхон. Мөн уйгарын холбооны барга, тэлэнгид, тува нар байсан юм шүү. Эдгээр овгууд 600 оноос түүнээс ч эрт түүхийн тавцанд мөрөө үлдээсэн монголын тал нутаг дээр хэдэн мянган жил амидарсаар ирсэн жинхэнэ уйгаржин монголчууд юм шүү.
монгочуудын түүхийг бчих гэж байгаа бол 12-р зуунаас урагш хар. Өнөөгийн али нэг аймгийн түүх бичнэ гэвэл байгулагдсан өдрөө хүрээд дуусна. Зөвхөн монгол гэдэг нэрийг хөөвөл их үсрээд монголчуудын түүх 400 жил яваад эргүнэ хун гэдэг мухар нүхэндээ ороод дуусна.

2022, 4 сар 14. 18:11
ганаа

сайн байна уу? тэлэнгид овгийн талаар тодруулж асууя. тантай яаж холбоо барих вэ?

2022, 12 сар 5. 12:21
бат

99372555

2019, 2 сар 14. 12:48
Jagi San

Жирхэн буюу жүрхэн зүрхэн энэ аймаг нууц товчоонд зүрхтэй хүмсийг цуглуулж Хабул хаан Охинбархаг хүүдээ өглөө гэж гардаг. Хабул хаан чинь Монголынх биш үү. Тэхээр яахаараа Хэрэйд аймагт ангилагддаг билээ. Өэлүн эх жүрхэний 2 хатанд ихэсийн тайлганаас хөөгддөг, Бэлгүтэй улсын Бүри бөхтэй барилдах, мөрөө цавчуулах зэрэг нь Хамаг Монгол нэгдэж байх үед болдог. Энэ цагт Ван ханы Хэрэйд тусдаа л байдаг. Бури бөх Охинбархагийн зоригт хөвүүдтэй нөхөрлөдөг гэх зэргээр Зүрхэн бол угийн монгол аймаг.Ноёд нь Алтан, Хучар. Хэрэйд яавч биш. Зохиогчийн алдаа. Харин Чингисээс урваж, зугтаж явсан үе бий. Хэрэйд төдийгүй найманы Таян хантай нийлж явсан үе ч бий. Тэхдээ Чингис аргал хормойлох мэт авчирж Их Монголд нийлүүлсэн.

2020, 10 сар 5. 19:11
Nasanjargal Erkhembayar

Шаалдаа Бадмаа. Жаахан баримттай шаана шүү
Хабул хаан бол Чингис хааны элэнц эцэг

Сэтгэгдэл бичих
Санамсаргүй нийтлэл [ Энд дарна уу ]